Jakie są polskie tańce ludowe?

Każdy potrafi wymienić przynajmniej jeden z pięciu polskich tańców narodowych. Wśród niż wyróżnia się poloneza, mazura, kujawiaka, krakowiaka i oberka. Nie wszyscy jednak potrafią zatańczyć wymienione tańce, a tym bardziej je scharakteryzować. Czym więc różnią się od siebie, jakie są ich najważniejsze cechy i skąd się wywodzą, przeczytasz w tym artykule.

Polskie tańce narodowe

Zbiór tańców, które ukształtowały się na terytorium Polski na przestrzeni wieków, w różnych okresach historii i wywarły wpływ na tworzenie kultury i tradycji muzycznej określa się jako polskie tańce narodowe. Należą do nich: Polonez, krakowiak, kujawiak, oberek i mazur. Niektóre z nich powoli zostają zapomniane, wykonuje się je przede wszystkim w regionach, z których się wywodzą. Inne, jak na przykład polonez, znane są w całej Polsce i wciąż wykorzystuje się je na ważnych uroczystościach. Tańce te z pewnością zmieniały się i będą się zmieniać przez pokolenia, jednak wciąż zawierają w sobie klasyczne elementy z czasów, gdy powstały. Jeśli interesują Cię tradycyjne, polskie tańce narodowe, poniżej znajdziesz krótką charakterystykę każdego z nich.  

Polonez

Najbardziej znanym polskim tańcem jest polonez. Jego nazwa prawdopodobnie nie powstała na terenie Polski. Współczesne słowo to spolszczona wersja jednej z funkcjonujących nazw w czasie powstania opisywanego tańca. Pierwsze wzmianki o polonezie stanowią relacje osób przebywających na polskim dworze w XVI wieku. Nazywany był on wtedy Chorea Polonica, Paletto Polachio, Polnischer Tanz, Polonoise, Polonaise, czy Polonesso. Współcześnie taniec ten określa się także jako chodzony. Polonez zmieniał się na przestrzeni wieków. Zawierał inne elementy w XVIII wieku, a odmienne w XIX wieku. Uważa się, że taniec ten jako zespół konkretnych cech tanecznych i muzycznych ukształtował się na przełomie XVIII i XIX wieku. Liczne świadectwa zagranicznych dyplomatów potwierdzają, że polonez obecny był wśród niemal wszystkich warstw społecznych.

Taniec polonez pojawiał się zarówno na dworze, wykonywany przez magnaterię i szlachtę, jak i wśród mieszczaństwa, a nawet na scenach i w szkołach. Od 1730 roku funkcjonuje również nazwa „taniec polski”. Przed XVIII wiekiem wzmianki na temat poloneza pochodzą z relacji cudzoziemców przebywających na polskim dworze. Według ich opisów taniec pieszy, jak był określany, otwierał lub zamykał bal. Był również szansą na przywitanie się, złożenie ukłonu władcy, czy zaprezentowanie swoich strojów. Najstarsza wzmianka na temat poloneza pochodzi jednak ze znacznie wcześniejszego okresu. W 1406 roku pojawia się on w kronice śląskiej. W 1574 roku, podczas koronacji Henryka Walezego, opisał go jeden z gości. Polonez został określony jako wolny taniec z uginaniem nóg w kolanach i licznymi ukłonami.

Stroje do poloneza nie są ściśle określone. Na dworach królewskich szlachcianki i magnatki nosiły swoje najlepsze, balowe suknie. Obecnie stosuje się jedynie kostiumy podczas występów i przedstawień, na których wykonuje się taniec polonez. Strój nawiązuje wtedy zazwyczaj do XIX wieku, rzadziej do epok wcześniejszych.

Polonez to taniec uroczysty, należący do grupy trójmiarowych. Ma on metrum 3/4 i jednakowe, umiarkowane, wolne tempo. Taniec polonez ma układ bardzo prosty, rozpoczyna się zawsze na mocnej części taktu. Charakteryzuje się on dostojną postawą, rycerskością w stosunku do swojej partnerki oraz bardzo płynnym ruchem. Po dwóch krokach następuje trzeci z ugięciem kolana. Pary tańczące poloneza tworzą pochód, posuwają się po liniach kolistych i nierzadko wplatają inne figury taneczne, szczególnie we współczesnych wersjach.

Polonez z XVIII i XIX wieku był często powiązany z tekstami o charakterze patriotycznym lub historycznym. Jednym z najbardziej znanych z tamtego okresu jest „Polonez Kościuszki” z tekstem Rejnolda Suchodolskiego. W XIX wieku polonez często pojawiał się w muzyce artystycznej, jako przejaw patriotyzmu kompozytora. Utwory wykorzystujące elementy tańców nazywane są tańcami stylizowanymi. Najwięcej powstało ich w okresie romantyzmu, gdy Polska znajdowała się pod zaborami. Jednymi z najbardziej znanych kompozytorów, których inspirował polonez byli: Fryderyk Chopin (skomponował ich aż 16) oraz Stanisław Moniuszko, a współcześnie Wojciech Kilar.

Polonez to także polski taniec ludowy, nie tylko narodowy. Każdy region miał bowiem własną jego odmianę. Różniły się one od siebie cechami melodycznymi i rytmicznymi, które pochodziły najczęściej z lokalnego folkloru. Cechy poloneza wykształciły się jednak w specyficznym środowisku — na dworze królewskim, wśród szlachty i magnaterii. Obecnie wykonuje się go w całej Polsce. Jest najczęściej tańczony na ważnych uroczystościach, szczególnie w szkołach. Do zagrania melodii wystarczy jedynie keyboard. Z tego powodu łatwo można zatańczyć go w niemal każdym miejscu.

Mazur

Mazur to taniec ludowy, który prawdopodobnie pochodzi z mazurskich wsi, gdzie funkcjonował pod nazwą mazurek. Obecne nazewnictwo pochodzi z okresu, gdy taniec ten zdobył zainteresowanie szlachty. W źródłach pisanych pojawia się on dopiero w XVIII wieku, choć naukowcy wzmianek na jego temat doszukują się we wcześniejszych tekstach. Taniec mazur cieszył się dużą popularnością wśród szlachty w Polsce i za granicą przede wszystkim na początku XIX wieku. Charakteryzuje się metrum 3/4 lub 3/8 oraz żywym tempem. Pary poruszają się po okręgu posuwistym krokiem, często przytupując. Podstawowy ruch jest bardzo skomplikowany, zawiera wiele trudnych figur. Taniec ten charakteryzuje się także rytmami punktowymi oraz akcentowaniem słabszej części taktu. Do jednych z najpopularniejszych figur wykonywanych podczas tańca należą: Hołubce, krzesańce, czy liczne obroty. Polskie tańce narodowe, mazur także, inspirowały licznych kompozytorów. Przykładem stylizowanego mazura jest utwór Stanisława Moniuszki z opery Halka.

Kujawiak

Kujawiak to taniec pochodzący z regionu Kujaw, którego pochodzenie nie jest jasne. Pojawił się prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku, wyodrębniając się z gatunku mazura. Na dworach szlacheckich pojawił się on dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Taniec kujawiak utrzymany jest w umiarkowanym tempie, w metrum 3/4 i płynnym rytmie. Określany jest często jako kołysany lub kolebany. Ma nastrojowy, liryczny charakter, szczególnie w formie narodowej. Krok w tańcu jest elastyczny, ozdobiony wieloma figurami tanecznymi. Liczne polskie tańce narodowe, kujawiak, krakowiak, czy polonez, wciąż są chętnie tańczone. Nie straciły na znaczeniu, a wręcz po II wojnie światowej zyskały większą popularność. Uważa się, że kujawiak powstał jako odzwierciedlenie melancholijnego krajobrazu Kujaw. W regionie, z którego pochodzi ten taniec, ma liczne nazwy, wskazujące między innymi na kierunek i rodzaj figur tanecznych. Określa się go jako ksebka, gdy tancerze tańczą ku sobie, czyli w lewo lub odsibka, gdy poruszają się w prawo. Ma to związek z ruchami wykonywanymi przez siewcę — w lewo ku sobie, w prawo od siebie.

Krakowiak

Taniec krakowiak, jako jedyny z pięciu polskich tańców narodowych, ma metrum 2/4. Pochodzi z okolic Krakowa, w muzyce ludowej często rozpoczynał się odpowiednią przyśpiewką. Nazwa pochodzi najprawdopodobniej z XVIII wieku i początkowo odnosiła się do wszystkich regionalnych tańców. Cechą charakterystyczną krakowiaka są liczne synkopy, czyli przesunięcia akcentu na dźwięk nieakcentowany. Taniec ten pojawiał się nie tylko w utworach ludowych, ale inspirował także kompozytorów muzyki poważnej, między innymi Fryderyka Chopina, czy Ignacego Jana Paderewskiego. Krakowiak jest żywy i skoczny. Tancerze najczęściej wykonują go w ludowym, krakowskim stroju. W tradycyjnej formie taniec ten przeplatany był śpiewem kolejnych par. W wersji narodowej krakowiak stylizowany jest na wiejskich tańcach krakowskiego regionu. Jego historia jest z pewnością krótsza niż poloneza, ale pierwsze wzmianki o nim zaczęły pojawiać się już pod koniec XVIII wieku.

Oberek

Nie można zapomnieć o oberku, wymieniając polskie tańce ludowe. Charakterystyka tego tańca to przede wszystkim metrum 3/4 lub 3/8 i wesoła melodia. Oberek jest najszybszym polskim tańcem narodowym. Nazywa się go także obertasem lub obyrtanym. Nazwa oberek pochodzi od szybkich obrotów, które wykonują tancerze. Taniec ten występuje przede wszystkim w regionie Kujaw i Mazowsza. Pary efektownie wirują, poruszają się szybko i zwinnie, od czasu do czasu energicznie tupiąc. Taniec oberek jest żywiołowy, radosny i energetyzujący. Wykonuje się go w ludowym stroju, charakterystycznym dla regionu, z którego pochodzi. Mężczyzna ubrany jest w buty z cholewą, spodnie w pasy, pas wykonany z wełny, białą koszulę nazywaną bielunką, kamizelkę ze sznurkami, czyli lejbikę oraz kapelusz z okręconą wokół wstążką. Tancerka ma na sobie trzewiki, pasiastą zapaskę, gorset z aksamitnego materiału, szeroką wzorzystą spódnicę, białą koszulę oraz chustę nazywaną jedwabnicą. Oberek wywodzi się z terenów wiejskich, jednak został przejęty przez szlachtę w XIX wieku. Razem z kujawiakiem oraz mazurem należy on do grupy tańców mazurkowych. Jako jeden z nielicznych ludowych tańców nie występuje w postaci wokalnej, ze względu na bardzo szybkie tempo. Oberek często pojawiał się na weselach jako część kompletu, w skład którego wchodziły także inne tańce — kujawiak i polka. W taki sposób mazurki łączył między innymi Fryderyk Chopin. W jego kompozycjach tańce te często przenikają się w jednym utworze.