Co to jest tempo w muzyce?

 

Czy zastanawiało Cię kiedyś, z czego składa się muzyka? Pewnie większość odpowiedziałaby, że z dźwięków. Jednak nie jest to do końca prawdą, więc taka odpowiedź będzie błędna. Zatem wiedząc już, że muzyka to nie jedynie zbiór różnych dźwięków, warto pójść o krok dalej i przeczytać poniższy tekst, w którym przedstawimy wiele terminów muzycznych.

Elementy dzieła muzycznego

Dzieło muzyczne składa się z kilku elementów, takich jak na przykład tempo, dynamika oraz rytm, które spójnie ze sobą współgrają. Wszystkich części składowych jest osiem. Każdy poszczególny składnik to tak naprawdę osobna kategoria, a dopiero na jej podstawie możemy opisać muzykę. Ponadto każdy jest odpowiedzialny za inną jej właściwość. Dlatego jeśli postanowimy zmienić cokolwiek w jednej kategorii, trzeba się z tym liczyć, że zmieni się cały utwór. Zatem części składowe, które porządkują dzieło muzyczne to:

– Melodyka – wyznacza następstwo dźwięków, które mają różną wysokości i inny czas trwania,

– Dynamika – to składowa, która reguluje natężenie dźwięku,

– Rytmika – jest odpowiedzialna za porządkowanie materiału dźwiękowego w czasie,

– Artykulacja – to czynnik określający sposób wydobywania dźwięku,

– Agogika – inaczej tempo – określa szybkość utworu,

– Kolorystyka – jest elementem określającym barwę dźwięku,

– Harmonika – odpowiada za porządkowanie współbrzmienia dźwięków w danym utworze.

 

Tempo muzyczne – definicja

Tempo, jak wcześniej już wspomniano, jest jednym z elementów w utworze muzycznym. Określa, jak szybko ma być dzieło wykonane. Już w pierwszej połowie XVII w. zaczęto w zapisie nutowym podawać szybkość wykonania utworu. Oczywiście początkowo było to tylko sporadyczne, jednak z czasem zyskało na popularności. Takie oznaczenie miało postać włoskiej nazwy tempa zlokalizowanej nad partyturą lub pięciolinią. Należy dodać, że obecnie nazwie często towarzyszą dodatkowe określenia, które opisują sposób wykonania utworu. Ponadto ustalenie tempa podawane jest najczęściej na początku utworów albo ich części są zwykle używane w charakterze tytułów, chyba że kompozytor nazwał dzieło inaczej. 

Historia określania tempa w muzyce

Pierwsze próby określania tempa, które miały miejsce już XV i XVI wieku, szły w 3 kierunkach:

– Oznaczanie tempa przy wykorzystaniu czynności wykonywanych przez człowieka albo jego organizmu – w szczególności za pomocą pulsu wypoczętego i zdrowego człowieka, kroczenia, a nawet uderzania motyką,

– Oznaczanie tempa przez wykorzystanie do tego urządzeń mechanicznych, takich jak między innymi wahadło czy zegar z sekundnikiem,

– Można też było oznaczyć czas trwania danego utworu w minutach i sekundach – z czego wynikało właśnie tempo.

Z początkiem XVII w. w zapisie nutowym zaczęto podawać szybkość, w której wykonano utwór pod postacią włoskiej nazwy, zapisując tempo w muzyce nad pięciolinią lub partyturą. Jednak taka metoda definiowała agogikę jedynie w sposób przybliżony. Z kolei w różnych szkołach i okresach historycznych danym określeniom nadawano także inne znaczenia.

Od w drugiej połowie XVIII wieku nazwie tempa zaczynają towarzyszyć również dodatkowe określenia, które opisywały sposób wykonania utworu (na przykład adagio cantabile – powoli oraz śpiewnie). Ponadto coraz częściej określenia tempa podawane są również w językach narodowych.

Z kolei proste i precyzyjne określenie tempa było możliwe od momentu, gdy wynaleziono metronom. Dodatkowo od tego czasu oprócz określeń słownych, można było nazwać je w sposób bezwzględny, czyli poprzez podanie liczby uderzeń na minutę z jednoczesnym określeniem jednostki rytmicznej, która odpowiadała uderzeniom metronomu. Za domyślną jednostkę uznaje się ćwierćnutę, jednak można też wybrać inną, oczywiście jeśli będzie ona bardziej naturalna dla danego dzieła muzycznego (np. półnutę czy ósemkę)

 

Co to jest tempo w muzyce?

Tak naprawdę jest to szybkość, z jaką grane jest dzieło muzyczne. Rozpiętość agogiki jest stosunkowo duża, gdyż czasem tempo w muzyce jest bardzo wolne, a innym razem naprawdę szybkie. Jest to element zaplanowany przez kompozytora w konkretnym dziele muzycznym. Dodatkowo interesując się muzyką, powstawaniem utworu i zabawą z tempem, warto wspomnieć o urządzeniu, które nazywa się multiefekt gitarowy. Jest to sprzęt, dzięki któremu zwykły utwór będzie bogatszy o dodatkowe dźwięki i nada temu zupełnie nowe brzmienie.

Jakie wyróżniamy rodzaje tempa w muzyce?

Tempo muzyczne możemy podzielić na 3 główne kategorie: Szybkie, wolne i umiarkowane. W trakcie trwania utworu oczywiście może się ono zmieniać. Ponadto ma również wpływ na brzmienie muzyki oraz sposób jej odczuwania przez potencjalnego słuchacza. Zatem ten sam utwór muzyczny będzie zupełnie inaczej brzmiał, kiedy zagramy go szybko, a inaczej kiedy wolno.

 

Najczęściej stosowane tempa oraz ich włoskie nazwy

Wolne tempa w muzyce, czyli: 

– Largo – oznaczające szeroko i bardzo powoli,

– Lento – czyli powoli, wolno,

– Grave – to w przetłumaczeniu – poważnie, ciężko, wolno,

– Adagio – znaczy wolno, powoli,

Umiarkowane tempo w muzyce wyróżnia:

– Andante – w przetłumaczeniu oznacza z wolna lub w tempie spokojnego kroku,

– Allegretto – czyli żywo (jednak nieco wolniej niż allegro),

– Moderato – znaczące nic innego, jak umiarkowane,

Szybkie tempo w muzyce:

– Vivo – czyli żywo,

– Allegro – w tłumaczeniu oznacza prędko, ruchliwie lub wesoło,

– Vivace – znaczy prędko, z ożywieniem,

– Presto – oznaczające szybką agogikę,

– Presto vivacissimo – oznacza bardzo żywo,

– Prestissimo – czyli maksymalnie szybko. 

W niektórych częściach dzieła muzycznego tempo może się stopniowo zmieniać na przykład z umiarkowanego w najszybsze tempo w muzyce. Takie zmiany oznaczane są przy pomocy włoskich słów, takich jak accelerando, które oznacza coraz szybciej i ritardando, co oznacza coraz wolniej. Zmiany można także oznaczyć specjalnymi znakami, dokładniej chodzi o znak fermata, który to oznacza, że dana nuta powinna trwać dłużej, niż na to wskazywałaby jej notacja.

Ponadto tempa można modyfikować uzupełniającymi określeniami, które według reguł języka włoskiego umieszczamy po lub przed ich nazwą. Odnoszą się one do określenia ruchu, nastroju, a nawet charakteru utworu. Przykłady to:

– ad libitum – czyli według upodobania, swobodnie,

– agitato – gwałtownie, burzliwie,

– appassionato – oznacza namiętnie, z pasją,

– appena – znaczy prawie, w ogóle, prawie nic,

– cantabile – śpiewająco i śpiewnie,

– deciso – czyli zdecydowanie, stanowczo,

– dolce – słodko,

– energico – oznacza energicznie,

– in modo – w stylu,

– lacrimoso – czyli smutno, żałobnie,

– leggiero – dosłownie lekko,

– malinconico – oczywiście oznacza melancholijnie,

– marciale – czyli marszowo, w tempie marsza,

– moderato – umiarkowanie,

– non molto – nie bardzo, dla przykładu allegro non molto – oznacza nie bardzo ruchliwie,

– scherzando – zabawnie. 

Co oznacza rubato?

Rubato oznacza chwiejność tempa, która wynika z dowolnego skracania i wydłużania dźwięków w czasie wykonywania danego utworu muzycznego. Jest ono grane w taki sposób, aby na przestrzeni całej fazy albo taktu granego rubato zgadzał się z tym oryginalnym.

Do tego celu służy właśnie cała paleta przeróżnych określeń. Naprowadzają one wykonawcę na to, aby właściwie interpretować utwór. Zazwyczaj chwilowe zmiany tempa zakończone są określeniem – „a tempo”. Oznacza ono powrót do początkowej agogiki. Wyróżniamy:

– animato – ruchliwiej,

– accelerando – przyspieszając,

– allargando – rozwlekając,

– meno mosso – czyli mniej ruchliwie,

– doppio movimento – oznacza dwa razy szybciej, 

– poco un poco mosso – przetłumaczone na trochę ruchliwiej,

– morendo – zamierając, 

– rallentando – zwalniając,

– piú mosso – bardziej ruchliwie,

– tenuto – oznacza wytrzymując,

– stringendo – coraz gwałtowniej

 

Czas trwania tempa

Zwykle dzieło muzyczne ma stałe i charakterystyczne tempo przez długość jego trwania. Agogika określa, jak szybko utwór ma być wykonany. Niegdyś nikt nie zadawał pytań, jakie są tempa w muzyce, gdyż przez wiele lat określano je przede wszystkim za pomocą kilku słów, np. moderato – umiarkowanie, allegro – wesoło, czy allegretto – ruchliwie. Jednak było to stosunkowo nieprecyzyjne. W muzyce często dochodzi do łączenia kilku utworów w jeden, aby melodia mogła przechodzić jedna w drugą, tempo musiało być jednakowe albo chociaż podobne. Dlatego też wprowadzono nową wielkość, która miała charakteryzować agogikę – Beats Per Minute (BMP). Dla wyjaśnienia BMP równe 120 oznacza 120 uderzeń przez minutę.

Jakie jest przeciętne tempo piosenek?

Tempo ma zazwyczaj od 105 do 153, a średnio 120 uderzeń na minutę. Żywe tempo w muzyce odnosi się do utworów typowo tanecznych, mających najczęściej BMP równe 120 – 135 uderzeń na minutę. Piosenki tak zwane do słuchania na przykład podczas długich wieczorów w domu mają 120 uderzeń, co klasyfikuje je jako tempo umiarkowane.

Warto też wspomnieć o optymalnym czasie trwania utworu. Z jednej strony nie powinien być za długi, gdyż stanie się monotonny, a w zbyt krótkim trudno będzie zrealizować wszystkie elementy strukturalne, o których pisaliśmy na początku tekstu. Zatem najlepsza długość to ta z przedziału 3:00-4:00, a najlepiej 3:20-3:40. Zatem wiedząc, jaką długość oraz tempo powinien mieć utwór, można wyliczyć liczbę taktów, z jakich ma być on zbudowany.

 

Co to jest metronom i do czego służy?

Metronom jest urządzeniem, które określa czy utwór muzyczny jest w bardzo wolnym tempie, czy może charakteryzuje go raczej szybkie tempo. W każdym razie oznacza szybkość utworu. Używa się go w czasie ćwiczeń muzycznych i komponowania. Zbudowano go z mechanizmu zegarowego, który napędzano sprężyną i wystającym do góry wahadłem, które jest jednocześnie skalą, gdzie przesuwa się ciężarek, kiedy umieścimy go przy zadanej wartości tempa. Skala ta jest wycechowana od 40 do 208 wychyleń wahadła przez minutę, a odpowiada to stosowanej współcześnie mierze. Niektóre wersje mają dzwonek, akcentujący co drugie, trzecie, a nawet, co czwarte uderzenie.