Instrumenty dęte – podział

Przypominając sobie podstawową wiedzę z lekcji muzyki ze szkoły podstawowej, jesteśmy w stanie wymienić podstawowe grupy instrumentów, czyli strunowe, dęte i perkusyjne oraz podać ich przykłady. Jednak prawdopodobnie przysporzyłoby nam kłopotów zakwalifikowanie do którejś z tych grup organów i pewnie nie pamiętamy już, że wśród instrumentów dętych wyróżniamy drewniane i blaszane. 

Instrumenty dęte

Wszystkie instrumenty, w których dźwięk pochodzi z wdmuchiwanego do wewnątrz słupa powietrza, który drgając generuje falę akustyczną (czyli dźwięk) to instrumenty dęte. O tym, jaki dźwięk jest emitowany decyduje wiele czynników, na przykład wysokość dźwięku to czynnik zależny od długości. Można powiedzieć, że zachodzi tu odwrotna proporcja, ponieważ im dłuższa jest rura, w której rezonuje powietrze, tym dźwięk jest niższy. Aby uzyskać zmienną wysokość dźwięku, konieczna jest zmiana długości instrumentu, na przykład regulując długość puzonu odpowiednim suwakiem. Barwa dźwięku to czynnik zależny od największej ilości elementów, takich jak konstrukcja instrumentu, technika muzyka czy materiał, z jakiego instrument został wykonany. Co ciekawe, w przypadku instrumentów wykonanych z drewna, jak na przykład flet, również gatunek drewna oraz jego miękkość ma wpływ na barwę dźwięku. Wybór dźwięku natomiast to najbardziej zmienna właściwość, która nie zależy od zewnętrznych czynników, tylko od grającego na nim muzyka, który zasłaniając palcem otwory we flecie, przełączając wentylami między rurkami trąbki czy regulując długość rury suwakiem, jest w stanie grać dowolne dźwięki. Instrumenty dęte dzieli się na trzy podgrupy: drewniane, blaszane i klawiszowe. Co ciekawe, podział ten wcale nie dotyczy materiału, z jakiego są wykonane, tylko elementu w środku, który generuje wibrację słupa powietrza wewnątrz instrumentu.

Instrumenty dęte drewniane

By być zaklasyfikowanym do tej kategorii insrument niekoniecznie w całości musi być wykonany z drewna, chociaż czasami, na przykład w przypadku klasycznego prostego fletu, się to zdarza. Kluczowy jest element, który generuje wibracje, tj. stroik bądź krawędź rozpraszająca strumień wdmuchiwanego powietrza i wprawiająca je w drgania, który musi być wykonany z drewna. Przeglądając niejeden ranking fletów zauważymy, że to dosyć liczna grupa instrumentów, w której skład wchodzą między innymi flety proste i poprzeczne. Poza tym zaliczymy do tej kategorii obój, klarnet, fagot czy saksofon. W grupie tej dodatkowo, ze względu na różnice w budowie instrumentów, stosuje się dodatkowy podział, ze względu na konstrukcję wibratora, czyli elementu wprowadzającego w drgania wdmuchiwane powietrze. I tak flety oraz multanki zaliczają się do grupy instrumentów z wibratorem krawędziowym. Instrumenty z tej grupy posiadają wbudowaną krawędź (we fletach ma ona formę klinowatego otworu za ustnikiem), która przecina wdmuchiwane powietrze. W grupie instrumentów z jednym stroikiem znajdują się klarnety i saksofony. Jak sama nazwa wskazuje, charakteryzują się one jednym, drewnianym stroikiem, zlokalizowanym w ustniku. Wdmuchiwane powietrze przepływa między ustnikiem a stroikiem i wpada w drgania. Instrument z dwoma stroikami, czyli obój, fagot lub rożek angielski natomiast posiada stroik złożony z dwóch delikatnych, trzcinowych bądź drewnianych płatków, który wprawia w drgania przepływające między nimi powietrze. 

Instrumenty dęte blaszane

Grupa instrumentów zaliczana do najstarszych, w skład której wchodzą między innymi trąbka, róg, puzon czy helikon. W przeciwieństwie do drewnianych, nie posiadają one stroika, który wprawia w drgania wdmuchiwane powietrze. Jego funkcję pełnią usta muzyka, układające się odpowiednio i przyciskane do ustnika podczas gry. W tej grupie instrumentów zarówno ustnik, jak i pozostałe elementy wykonane są z metalu, chociaż nie od początku tak było. Pierwowzorem tej grupy instrumentów były urządzenia wzmacniające ludzki głos, a nasi praprzodkowie próby te zaczynali najprawdopodobniej od składania dłoni dookoła twarzy. Następnie zaczęto wykorzystywać do tego bambusowe rurki, wydrążone rośliny aż do idei wykorzystania zwierzęcego rogu. Kolejnym etapem było wyposażenie naturalnego rogu w metalowy ustnik, a następnym wykonanie instrumentu imitującego róg w całości z metalu. Dalsza ewolucja rogu, czyli na przykład zastosowanie wentyli pozwalających zwiększyć ilość podstawowych dźwięków możliwych do zagrania, doprowadziła instrumenty dęte blaszane do formy, w jakiej znane nam są dziś.

Instrumenty dęte klawiszowe

Brzmi to nieco abstrakcyjnie, ponieważ instrumenty klawiszowe są powszechnie kojarzone z podniesioną klapą fortepianu, pod którą mieszczą się setki naprężonych strun i uderzających w nie młoteczków, jednak instrumenty klawiszowe występują również w formie dętej. Do grupy tej zaliczają się doskonale znane z kościołów organy z piszczałkami, ale także akordeony czy harmonijki (zarówno ustne, jak i klawiszowe). W przypadku tej grupy instrumentów ilość piszczałek bądź ich odpowiedników, do których wtłaczane jest powietrze, jest bezpośrednio związana z ilością możliwych do zagrania dźwięków. Wydobywanie dźwięku polega na wtłaczaniu – na przykład do piszczałek organów – powietrza, sprężonego za pomocą miecha bądź innych urządzeń. Tak wtłoczone powietrze drga w odpowiedniej piszczałce, a wysokość dźwięku – jak zostało wyjaśnione wcześniej – zależy od długości rurki. Klawisze oraz pozostałe elementy, czyli tak zwany mechanizm rejestrowy, w tej grupie instrumentów służą do regulowania dopływu powietrza do poszczególnych rurek, czyli pełnią funkcję taką samą, jak palce zasłaniające odpowiednie otwory na rurce fletu.